1964-1991
TERUG/BACK/RETOUR

De agglomoratie Luik is een oud industriegebied met een bevolking die tegen de half miljoen mensen loopt. De stad ligt ingesloten tussen de steile oevers van het Maasdal en het verkeersnet wordt dan ook gekenmerkt door vele steile hellingen. In het centrum zelf zijn een aantal brede boulevards waarop vrije busbanen zijn aangelegd die een snelle doorstroming mogelijk maken.

Luik was lang een echte tramstad waar een hele tijd zelfs vijf normaalsporige trambedrijven en de metersporige NMVB naast elkaar opereerden. In 1928 fuseerden vier trambedrijven, waarbij de TULE (Tramways Unifiées de Liège et Extensions) ontstond. Dit bedrijf zette al snel op trolleybussen in en opende de eerste lijn in 1930. In de periode 1930-1942 stelde men 118 trolleybussen (401-518) in dienst, waarmee het bedrijf van de TULE tot de grootste behoorden. In 1949 volgde een prototype (519), in 1954-1956 een serie van 30 (520-549) bussen en als laatste in 1957 nog een bus (550). De laatste nieuwe trams werden in 1930 aangeschaft en de laatste stadstrams reden in 1964. Begin zestiger jaren begon de interesse in de trolleybus te tanen en langzaamaan werden de lijnen stilgelegd. In november1971 reed de laatste trolleybus in Luik. Net als in de andere Belgische steden werden de lokal vervoerbedrijven na de oorlog onder voorlopige beheerscomités geplaatst, waarna nieuwe wetgeving leidde tot de oprichting van de maatschappijen voor intercommunaal vervoer. De STIAL (Société des Transports Intercommunaux de l'Agglomération Liègeoise) was de opvolger van de TULE per 26 juni 1961.

Naast de TULE bleef nog een ander trambedrijf bestaan, de RELSE (Railways Economiques de Liège-Seraing et Extensions), dat een tramlijn exploiteerde met groene trams (vanwaar de naam groene tram, de TULE was de gele tram). De trams van de RELSE hielden het wat langer uit dan die vand e TULE en verdwenen pas in 1968. Ook de RELSE opende een trolleybuslijn, op 15 mei 1936, op een korte lijn met zeer steile hellingen en smalle straten. Het wagenpark was bescheiden maar wel zeer speciaal. Men begon de diensten namelijk met 4 drie-assige tweerichtingsbussen (401-404), zodat aan de eindpunten niet gedraaid hoefde te worden. Daar kwamen twee hele kleine twee-assige tweerichtingsbussen bij, genummerd 501-502. Later maakte men van deze bussen eenrichtingswagens omdat het probleem met het draaien bij het eindpunt was opgelost. Het wagenpark werd in 1942 nog uitgebreid met 2 bussen die van de NMVB werden overgenomen (601-602). Deze waren al in 1929 door de NMVB gekocht maar de trolleybuslijn werd nooit geopend en ze hadden dus nog nooit dienst gedaan. Tenslotte werden in 1947 nog twee trolleybussen van Brussel overgenomen (701-702, ex 6023-6024). In 1963 werd de tramlijn opgeheven. Per 28 augustus 1961 werd de RELSE opgevolgd door de STILS (Société des Transport Intercommunaux de Liège-Seraing).

De STIL (Société de Transport Intercommunale de la Région Liègeoise) ontstond per 23 april 1964 door de samenvoeging van de STIAL en de STILS. De STIL erfde van de TULE/STIAL een uitgebreid trolleybusnet dat in 1971 werd stilgelegd, en een busnet. De laatste "gele" trams reden in 1964. Van de RELSE/STILS kwam een busnet en nog een tramlijn, die in 1968 werd opgeheven. De STIL zelf heeft uitsluitend dieselbussen gekocht, hoewel er in de 1980-er jaren sprake was van de aanleg van een tramlijn op rubber wielen over de boulevard. Er werd zelfs een tramtunnel aangelegd, die echter als zodanig nooit in gebruik is genomen. Het vervoersknooppunt in Luik is de Place Saint Lambert in het centrum. Toen men deze wilde moderniseren werden er zoveel archeologische vondsten gedaan dat er jarenlang een grote bouwput onststond. Pas tegen het einde van de eeuwwisseling werd een nieuw busstation in gebruik genomen, waarbij de aanvoer vanaf de boulevard door de tunnel plaatsvind. Door de geschiedenis van de voorgangermaatschapijen kreeg de STIL ook enkele lange interlokale lijnen in handen, met die naar Huy als belangrijkste. Met de federalisering van België kwam ook voor de STIL het einde. Officieel ontstond per 1 januari 1991 de SELV die per 21 juni 1991 de TEC Liège-Verviers werd, waarin de STIL met de STIV (Verviers) en de NMVB/SNCV groep Luik verenigd zijn.

Naast de trolleybussen en trams erfde de STIL bussen van zowel de TULE/STIAL als de RELSE/STILS. Van de TULE/STIAL kwamen zo'n 70 Mercedes bussen, van de RELSE/STILS een twintigtal Brossel bussen. De oudste TULE bussen, uit begin vijftige jaren, waren nog van het model met een "neus"! De STIL zelf kreeg in 1964 nog 20 Mercedes O317 bussen die door de STIAL besteld waren (231-250) en 10 Brossels die nog door de STILS besteld waren (91-100). Daarnaast kwamen er 15 Van Hool-Fiat bussen (401-415). In de periode 1965-1969 kwamen er nog 75 Brossel bussen bij (101-130, 326-370). Van 1968-1972 kocht men 125 Van Hool-Fiat bussen (416-520, 131-150). Daarna volgden Volvo B59 bussen, waarvan er tussen 1974 en 1976 in totaal 140 gekocht werden (521-660). Het model van deze bussen was de directe voorloper van de nieuwe Belgische standaardbus, die als A120 bekend zou worden. Van 1977 tot 1982 kocht de STIL 195 Van Hool A120 bussen (151-345). Voor de drukke lijnen 1 en 4, die het centrum met het station verbinden, kwamen tussen 1981 en 1986 40 gelede Van Hool AG280 bussen in dienst (701-740). Tenslotte bestelde men nog 90 Van Hool A600 bussen, die in 1990-1991 in dienst kwamen. De bussen van de STIL waren grijs met een donkergroene band. In 1981 werd met de serie 701-703 de donkergroene band vervangen door gele en rode strepen. De oudere Van Hool A120 bussen en een deel van de Volvo -Jonckheeres kregen deze daarna ook. Hieronder worden de bussen behandeld die vanaf 1963 in dienst genomen zijn.

Buswagenpark
Serie chassis carrosserie cap. bouwj. opmerkingen afvoer
196-230 Mercedes-Benz O317 Van Hool . 1963 ex STIAL in 1964 afgevoerd
231-250 Mercedes-Benz O317 Van Hool . 1964 - afgevoerd
81-90 Brossel A99DARVM Van Hool . 1963 ex STILS in 1964 afgevoerd
91-100 Brossel A99DARVM Van Hool . 1964 - afgevoerd
101-110 Brossel A99DARVM Van Hool . 1965 - afgevoerd
111-130 Brossel A99DAR Jonckheere . 1966 - afgevoerd
326-345 Brossel BL55S Jonckheere . 1967 - afgevoerd
346-370 Brossel BL55S Jonckheere . 1968-'69 - afgevoerd
401-415 Van Hool-Fiat 420HA-St2 Van Hool . 1964 - afgevoerd
416-455 Van Hool-Fiat 410/35 Van Hool . 1968-'69 - afgevoerd
456-520 Van Hool-Fiat 410/35 Van Hool . 1971 - afgevoerd
131-150 Van Hool-Fiat 409AU9 Van Hool . 1972 - afgevoerd
521-590 Volvo B59-55S Jonckheere . 1974 - 1991: gedeelte TEC
591-660 Volvo B59-55S Jonckheere . 1976 - 1991: gedeelte TEC
151-235 Van Hool A120/20-MAN Van Hool . 1977-'78 - 1991: TEC
236-345 Van Hool A120/50-MAN Van Hool . 1982 - 1991: TEC
701-703 Van Hool AG280/0-MAN Van Hool . 1981 geleed 1991: TEC
704-723 Van Hool AG280/2-MAN Van Hool . 1984 geleed 1991: TEC
724-740 Van Hool AG280/3-MAN Van Hool . 1986 geleed 1991: TEC
401-490 Van Hool A600-MAN Van Hool . 1990-'91 1991: TEC


klik op de foto's voor meer en grotere foto's
STIL bussen
Trolleybussen
.
Trolleybussen
ex STILS/TULE

Bij de STIL kwamen trolleybussen uit verschillende door de TULE aangeschafte series in dienst:
407-436 (1933), type T32: FN-CEB
437-484 (1937), type T36: FN-CEB
485-494, 501-518 (1939), type T38: FN-CEB/ACEC
520-549 (1954-1956), type T54: FN-ACEC
550 (1957), type T57: FN-ACEC
Ze werden allemaal gebouwd in de FN fabrieken bij Luik. De 425, 432 en 544 zijn museumbussen. De 453 is naar het tram- en busmuseum in Antwerpen gegaan en is daar tentoongesteld als MIVA 45.

Bus 550 (1957), type T57: FN-ACEC
1957
ex STILS ex TULE
In 1957 werd nog één trolleybus geleverd van een afwijkend model.

Dieselbussen
.
Serie 196-230: Mercedes-Benz O317 -Van Hool
1963
ex STIAL in 1964

Met deze bussen kocht de STIAL een krachtiger en groter bustype dan men tot dan toe gehad had. Het ondervloermotorchassis van Mercedes was bijzonder populair in de zestiger jaren, ook omdat het door andere carrosseriebedrijven gebruikt kon worden. De STIAL koos voor Van Hool.
Serie 231-250: Mercedes-Benz O317 -Van Hool
1964
In 1964 kwam een serie van 20 Mercedes O317 bussen bij de STIL in dienst die gelijk waren aan de in 1963 aan de STIAL geleverde exemplaren. Dit waren de laatste Mercedes bussen die bij de STIL in dienst kwamen.
Serie 81-90: Brossel A99DARVM -Van Hool
1963

ex STILS in 1964
De STILS schafte in 1963 een serie Brossel A99DAR bussen aan. Hoewel voorgangerbedrijf RELSE daarvoor ook Brossels had aangeschaft, waren dit de eerste bussen van dit type.
Serie 91-100: Brossel A99DARVM -Van Hool
1964

In 1964 kwam bij de STIL een serie van 10 Brossel A99DAR bussen in dienst, gelijk aan de een jaar eerder nog door de STILS aangeschafte serie 81-90.
Serie 101-110: Brossel A99DARVM -Van Hool
1965

Na de 81-90 uit 1963 en de 91-100 uit 1964 kwam in 1965 een derde serie van 10 Brossel A99DAR bussen met Van Hool carrosserie in dienst.
Serie 111-130: Brossel A99DAR -Jonckheere
1966

In 1966 kwamen de laatste Brossel A99DAR bussen bij de STIL in dienst. In tegenstelling tot de eerder geleverde bussen kregen deze bussen een carrosserie van Jonckheere.
Serie 326-345: Brossel BL55S -Jonckheere
1967

In 1967 kwam een serie van 20 bussen op het nieuwe Brossel BL55S chassis in dienst. Deze hadden een carrosserie van Jonckheere.
Serie 346-370: Brossel BL55S -Jonckheere
1968-1969

Met de 25 bussen van de serie 346-370 kwamen de laatste Brossels bij de STIL in 1968-1969 in dienst. Net als de in 1967 geleverde bussen waren ze van het type BL55S en hadden ze een carrosserie van Jonckheere.
Serie 401-415: Van Hool-Fiat 420HA-St2 -Van Hool
1964

In 1964 kocht de STIL een serie Van Hool-Fiat bussen, de eerst van dit model in Luik. Ze waren gelijk aan de Brusselse 8357-8420 en de Antwerpse 501-530.
Serie 416-455: Van Hool-Fiat 410/135 -Van Hool
1968-1969

Alleen voor Luik werd het type 410 door Van Hool gebouwd. De eerste 40 bussen kwamen in 1968-1969
Serie 456-520: Van Hool-Fiat 410/135 -Van Hool
1971

In 1971 kocht de STIL nogmaals een serie Van Hool-Fiat 410 bussen, dit keer 65 stuks, waarmee het totaal op 105 bussen van dit type kwam.
Serie 131-150: Van Hool-Fiat 409AU9 -Van Hool
1972

In 1972 kocht de STIL weer een serie Van Hool-Fiat bussen, nu echter van het type 409AU9 en met het carrosseriemodel zoals dit ook voor Brussel en Charleroi werd gebouwd. Het bleef in Luik echter bij 20 bussen.
Serie 521-590: Volvo B59-55S -Jonckheere
1974

Met deze serie stelde de STIL de eerste bussen in dienst met een carrosseriemodel dat overduidelijk de voorloper was van de A120 standaardbus. Vooral de rondere dakvorm verschilt nog. Ook nieuw was het Volvo B59 chassis, waarvan in 1972 een prototype naar België geleverd werd en waarvan tussen 1972 en 1980 in totaal 410 exemplaren aan Belgische busbedrijven geleverd werden. Met 140 bussen zou de STIL de belangrijkste klant worden, gevolgd door de MIVB in Brussel met 130 en de nationale NMVB met 100. De rest ging naar particuliere bedrijven. Dit luidde het tijdperk in van de bus met achterin geplaaste motor, een relatief lage vloer en grote ruiten. Niet lang voor de oprichting van de TEC ging een aantal van deze bussen naar de NMVB en kregen daar 2700-serie nummers. Bij de TEC kregen ze hun oude nummers weer terug.
Serie 591-660: Volvo B59-55S -Jonckheere
1976

In 1976 leverde Jonckheere in drie bouwseries nogmaals 70 bussen op Volvo B59-chassis aan de STIL. Eerst kwamen de 38 bussen (591-628), gevolgd door 22 (629-650) en daarna nog 10 stuks. Als voorbereiding op de samensmelting van de STIL met se NMVB gingen een aantal van deze bussen eind 1990 of begin 1991 naar de NMVB en kregen daar nummers in de 2700-serie. Na de oprichting van de TEC kregen ze hun oude Luikse nummers terug. De bussen 600, 606, 625 en 653 werden later met een rolstoellift uitgerust. Daarna werden ze ook vernummerd in 491-494. Mogelijk vond deze omnummering pas bij de TEC plaats.
Serie 151-235: Van Hool A120/20-MAN -Van Hool
1977-1978

In 1977 kwam bus 151 als eerste van zijn serie op proef, in 1978 gevolgd door de 152-235. Hiermee stapte ook Luik over op de nieuwe Belgische standaardbus. Deze bussen kwamen als laatste in de oude kleur in dienst. Ze kregen later allemaal de nieuwe gele en rode strepen.
Serie 236-345: Van Hool A120/50-MAN -Van Hool
1982

In 1982 kocht de STIL een tweede serie Van Hool A120 bussen, 110 stuks deze keer. Ze verschilden in verschillende details van de eerste serie. Deze bussen kwamen in dienst met de gele en rode strepen.
Serie 701-703: Van Hool AG280/0-MAN -Van Hool
1981

Het drukste traject van het STIL net is tussen de Place St Lambert in het centrum en het treinstation (Gare Guillemins). Vrijwel de gehele route ligt op een vrije busbaan. De lijnen 1 en 4 zijn hier de hoofdlijnen, hoewel verschillende andere lijnen ook (gedeelten) van deze route rijden. Voor deze lijnen kocht de STIL in 1981 op proef zijn eerste gelede bussen van het kort daarvoor door Van Hool ontwikkelde model. Dit was gebaseerd op de A120 standaardbus maar had de motor in de voorwagen tussen de assen op de vloer. Hierdoor kon de aanhanger gestuurd blijven en had men toch de gewenste lage vloer. Dit concept voldeed blijkbaar zo goed dat Van Hool later hierop gebaseerd een hele familie bussen ontwierp.
Serie 704-723: Van Hool AG280/2-MAN -Van Hool
1984

De gelede proefbussen 701-703 voldeden blijkbaar, want in 1984 schafte men een serie van 20 soortgelijke bussen aan. Ze verschillen op details van de 701-703, zo hebben ze deuren waarbij het glas tot onderaan loopt.
Serie 724-740: Van Hool AG280/3-MAN -Van Hool
1986

In 1986 kwam een derde serie gelede Van Hool bussen in dienst, 17 stuks, waarmee het totaal op 40 kwam. De derde serie is onmiddellijk te herkennen aan de metaalkleurige grille en het rooster aan de zijkant, bij de motor.
Serie 401-490: Van Hool A600-MAN -Van Hool
1990-1991

Op de valreep kocht de STIL nog 90 nieuwe bussen, waarmee een groot deel van de Volvo-Jonckheere bussen vervangen werden. Ze waren van het nieuwe interlokale model, de A600, met een achterin geplaatste motor en 2 deuren.